Chuyện kể rằng Nguyễn Bỉnh Khiêm vốn theo học quan bảng nhãn Lương Đắc Bằng. Một hôm cụ Lương trở bệnh, tự lượng biết mình không còn bao lâu, bèn gọi Nguyễn Bỉnh Khiêm lại, chỉ cho ông một cái tráp để trên đầu giường, giở ra lấy một bộ sách quý. Cụ Bằng cẩn trọng nói: “Thầy cho con cuốn sách quý này vì chỉ có con mới có thể hiểu được nó.”
Được cao nhân tặng sách khi đi sứ nước Tàu
Cuốn sách đó vốn là khi xưa còn làm quan, cụ Lương đi sứ qua Tàu, có gặp một người chống gậy, râu tóc bạc phơ trao cho thầy cuốn sách này và nói: ‘Ta không cho nhà ngươi mà nhờ người đem về giao cho một người An Nam’.
Thầy Đắc Bằng ngạc nhiên hỏi tên người An Nam đó để tiện bề giao sách, cụ già lắc đầu bảo: ‘Không cần, chừng nào trong tâm linh nhà ngươi muốn cho ai là người ấy được phần’. Sau này thầy mới biết cụ già đó là một dị nhân”.
Bộ sách ấy chính là cuốn “Thái Ất thần kinh”. Về nhà, vận dụng hết kiến thức bảng nhãn của mình, thầy Lương Đắc Bằng cũng không thể hiểu những điều uyên thâm trong cuốn sách.
Vậy mà cậu học trò Nguyễn Bỉnh Khiêm đọc lại có thể tâm cơ kiến giải được ngay. Nhiều người cho rằng, Nguyễn Bỉnh Khiêm nhờ nghiên cứu cuốn sách này mà thông suốt được mọi việc trong quá khứ, tương lai.
Bằng chứng là những lời sấm truyền ông để lại để giúp định hình thể chế cai trị Đại Việt của 4 tập đoàn phong kiến khác nhau, trong vòng 3 thế kỷ vua chúa đều đến thỉnh ý Nguyễn Bỉnh Khiêm trước sự tồn vong của cả vương triều.
Cứu mạng chúa Đàng trong Nguyễn Hoàng
Chúa Nguyễn Hoàng gặp cảnh họa vô đơn chí: Cha bị đầu độc, anh trai bị hại chết, thấy mối nguy hiểm và lo sợ kết cục tương tự, bèn cáo bệnh. Một mặt cốt giữ mình kín đáo hơn để Trịnh Kiểm khỏi nghi ngờ, đồng thời ông sai sứ giả tới am Bạch Vân thỉnh ý Trạng Trình.
Cụ Trạng dắt sứ giả của Nguyễn Hoàng ra hòn non bộ, chỉ vào đàn kiến đang bò và bảo: Hoàng Sơn nhất đái, khả dĩ dung thân.” (Một dải núi Hoành Sơn có thể dung thân được).
Cụ Trạng dắt sứ giả của Nguyễn Hoàng ra hòn non bộ, chỉ vào đàn kiến đang bò và bảo: Hoàng Sơn nhất đái, khả dĩ dung thân.”
Hiểu được ý chỉ ấy, Nguyễn Hoàng bèn nhờ chị gái là Ngọc Bảo, vốn đang là thứ phi của Trịnh Kiểm, xin được trấn thủ vùng đất Thuận Hóa vừa giành được từ tay nhà Mạc. Trịnh Kiểm nhận thấy đây là nơi xa xôi, đất đai cằn cỗi, lại dễ bị quân Mạc tấn công nên Trịnh Kiểm đã đồng ý. Vua Lê cũng nghe theo.
Năm 1558, Nguyễn Hoàng chính thức đem gia quyến vào trấn thủ đất Thuận Hóa. Có lẽ chính Trịnh Kiểm cũng không ngờ rằng, đây chính là tiền đề cho cơ đồ 9 đời chúa Nguyễn nối tiếp nhau, hình thành cục diện Đàng Trong – Đàng Ngoài về sau.
Giữ giao hòa vua Lê – chúa Trịnh
Năm 1556, vua Lê Trung Tông mất sớm không có con nối dõi. Trịnh Kiểm nhân cơ hội này muốn giành ngôi nhà Lê nhưng vẫn lo ngại việc tiếm ngôi này sẽ gây mất lòng người và cản trở quá trình Trung hưng. Ông bèn cho người đến hỏi ý kiến Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Trạng Trình lẳng lặng dẫn sứ giả ra chùa. Ông nói với một chú tiểu đang dọn dẹp rằng: “Giữ chùa thờ Phật thì ăn oản”.
Trịnh Kiểm muốn giành ngôi nhà Lê nhưng lo ngại mất lòng dân bèn cho người đến hỏi ý kiến Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Từng hành động, lời nói tưởng chừng vô nghĩa đều được sứ giả về thuật lại và sau đó Trịnh Kiểm đã hiểu, rằng nhà Lê cần có họ Trịnh để bảo vệ và chống Mạc, còn họ Trịnh cần có nhà Lê để việc nắm quyền được danh chính ngôn thuận.
Trịnh Kiểm bèn cho người đi tìm Lê Duy Bang, cháu 6 đời của anh trai Lê Thái Tổ tôn làm vua, tức Lê Anh Tông. Kể từ đây, thể chế lưỡng đầu Vua Lê – chúa Trịnh nối đời cai trị Đàng Ngoài trước khi bại vong dưới tay nghĩa quân Tây Sơn vào cuối thế kỉ 18.
Giúp nhà Mạc tồn tại thêm 3 đời
Sinh phải thời đại nhiều biến cố khiến Nguyễn Bỉnh Khiêm không tham gia khoa cử dù học vấn uyên thâm. Đến năm 1535, ở tuổi 44, khi thấy nhà Mạc bước vào thời kỳ thịnh trị nhất dưới thời vua Thái Tông, ông mới đi thi và đỗ Trạng nguyên.
Khi làm quan chứng kiến gian thần lộng hành, Nguyễn Bỉnh Khiêm dâng sớ đòi vua hạch tội 18 tên lộng thần nhưng không được chấp thuận, bèn cáo quan về quê dạy học.
Nguyễn Bỉnh Khiêm cáo quan về quê dạy học nhưng đại sự nhà mạc đều sai người đến hỏi
Dù vậy, ông vẫn nhận lời về triều những khi luận bàn việc trọng đại hoặc theo xa giá nhà vua khi cần thiết. Khi nhà Mạc đang lâm nguy trước những đợt tấn công của Trịnh Tùng, vua Mạc cho người đến thăm hỏi Trạng về hậu vận của nhà Mạc.
Ông đưa ra lời sấm cho nhà Mạc: “Cao Bằng tàng tại, tam đại tồn cô”. Có nghĩa là: Nếu chạy lên Cao Bằng thì sẽ tồn tại được 3 đời.
Nghe lời Nguyễn Bỉnh Khiêm, họ Mạc rút chạy lên Cao Bằng, ba đời vua nối nhau trấn giữ ở đây trong nhiều năm, đến đời thứ 4 là Kính Vũ mới bị nhà Trịnh thôn tính.
Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ tài giỏi, học thức uyên thâm mà những quẻ bói của ông cũng chuẩn xác phi thường, đã được ghi chép lại và công nhận thật sự ứng nghiệm.
Ông được dân gian truyền tụng và suy tôn là nhà tiên tri số một của Việt Nam, những lời sấm truyền của trạng trình ứng nghiệm cho đến nhiều đời sau…
